Czym są prawa autorskie osobiste i majątkowe?

1. Twórcy i prawa autorskie w ujęciu ogólnym.
2. Czym jest utwór?
3. Autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste – czas trwania.

       3.1.  Prawa autorskie majątkowe.

       3.2. Prawa autorskie osobiste.

4. Utwory osierocone.

Z każdym powstałym utworem wiąże się prawo autorskie. Każdy przejaw kreatywności i twórczości: piosenka, czy artykuł, program komputerowy, czy strona internetowa posiada prawa autorskie. Temat praw autorskich jest wciąż stosunkowo nowy i nie zawsze jasny dla twórców i odbiorców utworów. Przez to  często następuje naruszenie praw autorskich. Bo jak mówić o prawach autorskich w kontekście Facebooka i tak dużej ilości informacji?

Trzeba mieć o nich wiedzę. W poniższym tekście przybliżam czym są prawa autorskie, utwory, czas trwania praw autorskich i związane z tym kwestie regulujące.

Twórcy i prawa autorskie w ujęciu ogólnym.

Prawo do autorstwa to najkrócej rzecz ujmując prawo, które chroni więź twórcy z jego utworem.

W kwestii prawnej więź autora z utworem, rozumie się jako stosunek autora do dzieła. Wynika on z psychicznego, emocjonalnego i intelektualnego związku z utworem. Więź ta jest nieograniczona w czasie i niepodlegająca zrzeczeniu się lub zbyciu.

Za twórcę uważa się wyłącznie osobę fizyczną. Tym samym jedynie człowiek jest w stanie za pomocą zdolności i swojego intelektu, stworzyć coś nowego, twórczego, co w rezultacie da efekt niepowtarzalności i pozwoli go odróżnić od innych rezultatów. Oczywiste jest więc, że twórcami nie mogą być ani osoby prawne, ani jednostki organizacyjne, ani zwierzę, bo ono nie będzie podmiotem praw i obowiązków.

Większość definicji i kwestii w Polsce na tym polu reguluje ustawa o prawa autorskie.

W art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2019.1231 t.j.) jest tzw.  domniemanie dotyczące twórcy.  Według niego twórca to osoba, której nazwisko jest zamieszczone na egzemplarzach utworu, bądź taką, której nazwisko jest podane do publicznej wiadomości, w związku z upowszechnianiem utworu.

Podkreślam, że podanie nazwiska to stworzenie tylko domniemania autorstwa.  Oznacza to, iż w przypadku nieprawidłowego wskazania rzeczywistego twórcy, osoba do tego uprawniona może dochodzić swoich praw, posługując się wszelkimi dostępnymi dowodami na poparcie swojego autorstwa do utworu.

Czym jest utwór?

Zagadnienie utworu w kontekście praw autorskich i prawach pokrewnych również reguluje w Polsce ustawa o prawa autorskie. Określa ona, że utwór, to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Przy czym ochroną objęty jest tylko sposób wyrażenia, a nie odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Na arenie europejskiej w Konwencji Berneńskiej art. 2, czytamy, że ochroną prawnoautorską objęte są utwory literackie, naukowe i artystyczne, bez względu na sposób lub formę ich wyrażenia. I podobnie jak w polskiej ustawie regulującej prawa autorskie, podobnie reguluje kwestię idei i procedur.

Przyglądając obydwie te definicje prawne, nasuwa się wniosek, że utwór musi być przede wszystkich rezultatem twórczości, kreatywności, działalności intelektualnej i musi mieć cechy oryginalności pochodzącej od twórcy. Przy czym ochroną objęty jest tylko sposób przedstawienia, a nie pomysł czy metoda. Dlatego prawa autorskie obejmują np. obraz olejny, ale nie technikę nakładania farby.

Autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste – czas trwania.

Zgodnie z ustawodawstwem, treść prawa autorskiego dzieli się na prawa autorskie osobiste oraz prawa autorskie majątkowe.  W podziale tym znacząca jest kategoria czasu ich trwania. Ten podział odnosi się do dwojakości sfer interesów twórcy, niezależnie od tego czy chodzi o prawa autorskie do muzyki, czy prawa autorskie do strony internetowej.

Czas trwania osobistych praw majątkowych.

Prawa autorskie to część praw osobistych. W zasadzie układając jakąś hierarchę możemy stwierdzić, że na pierwszym miejscu stają prawa osobiste. Prawa autorskie są o krok za nimi. Podstawową cechą praw osobistych jest to, że są nieograniczone w czasie, a to oznacza, że nie wygasają  nawet po śmierci twórcy. Skoro prawa osobiste to też prawo do autorstwa, z tego wynika, że autor na zawsze pozostaje twórcą swojego dzieła. Przykład: mimo, że Chopin stworzył etiudy ponad 150 lat temu, do dziś nikt nie ma prawa przypisywać sobie autorstwa do powstałych wówczas kompozycji.

Nierozerwalna jest też więź twórcy z utworem. Co więcej twórca nie ma możliwości zrzeczenia się jej, nawet, jeżeli jego wola jest przeciwna i chciałby zaprzeczyć autorstwu swojego dzieła.

Czas trwania autorskich praw majątkowych.

W przeciwieństwie do autorskich praw osobistych prawa majątkowe mają cechy zbywalności i ogranicza je czas. Ten typ praw autorskich obejmuje uprawnienia do:

• korzystania z utworu;
• zarządzania nim;
• wynagrodzenia.

Majątkowe prawa autorskie wygasają co do zasady wraz z upłynięciem 70 lat od śmierci twórcy. Tez zapis znajduje się, w art. 36 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2019.1231 t.j.),

Nieco krótszy termin dotyczy praw pokrewnych, do których zalicza się artystyczne wykonanie utworu, czy nadanie programu. Z kolei nieco krótszy termin wygaśnięcia praw obowiązuje przy prawach pokrewnych. To prawa takie jak m.in. artystyczne wykonanie utworu. W tym przypadku czas wynosi 50 lat.

Wszystkie te uregulowania czasowe mają związek i wpływ na ustalone tantiemy za prawa autorskie i regulują kwestie tego, ile płaci się za prawa autorskie.

Utwory osierocone i prawo autorskie.

W tym miejscu artykułu jedynie zasygnalizuję o istnieniu zjawiska utworów osieroconych. Temat jest rozległy, a ustawodawstwo polskie nie do końca sprawnie go reguluje. Pojęcie “utwory osierocone” brzmi zaskakująco, ale jest to instytucja prawa własności intelektualnej. Ustawa o prawie  autorskim i prawach pokrewnych w art. 8 ust. 3 mówi, że „dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca. W razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi”.

Przepis ten odnosi się do tej kategorii dzieł, określanych jako anonimowe.

Jak poznać utwory osierocone? Mają kilka cech:

• chroni je prawo autorskie, ale
• osoba uprawniona do zarządzania prawami autorskimi jest nieznana albo
• osoba kompetentna do zarządzania prawami autorskimi jest znana, ale nie udało się jej zlokalizować, mimo poszukiwań.

Wynika z tego, że cechą typową dla utworów osieroconych, będzie niedostatek informacji o autorze utworu. Cecha ta istnieje w kontekście korzystania z nich w sposób komercyjny i każdy inny. Cecha tych utworów jest też brak wiedzy dotyczącej woli osoby kompetentnej do dysponowania dziełami.