Konkubinat: co to jest i czym prawnie różni się od związku małżeńskiego?

W dzisiejszych czasach konkubinat nie jest związkiem niezwykłym, ale trzeba wiedzieć, że życie razem, bez wstępowania w związek małżeński ma pewne następstwa prawne. Życie w nieformalnym związku, to wybór, który może wynikać z pragnienia większej swobody, niezależności, czy dostosowania do zmieniających się realiów społecznych i kulturowych. Niżej poruszam kwestie związane z konkubinatem i jego prawnymi uregulowaniami oraz zagadnieniami, o których warto pamiętać w czasie trwania takiego związku i po ewentualnym jego zakończeniu.

Konkubinat, związek partnerski, związek nieformalny – różnice.

Konkubinat. W potocznym rozumieniu to: nieformalny związek dwóch osób, który nie jest prawnie uznawany jako małżeństwo. Na temat uregulowań prawnych można powiedzieć niewiele w tym przypadku, bo konkubinat w Polsce nie jest uregulowany prawnie, dlatego partnerzy nie mają określonych praw ani obowiązków względem siebie. W języku prawnym używa się zwrotów, stanowiących odpowiedniki dla określenia konkubinatu, należą do nich:

• pozostawanie „faktycznie we wspólnym pożyciu” (np. art. 691§ 1 k.c.7 ),
• pozostawanie „w faktycznym pożyciu” (art. 111 §3 ord. podat.8 ),
• pozostawanie „we wspólnym pożyciu” (art. 115 §11 k.k.9 ),
• pozostawanie „w faktycznym związku” (art. 6 pkt 14 u.p.s.10).

W kwestii związku partnerskiego różnica opiera się na postrzeganiu społecznym i nie jest ustabilizowana żadną definicją. Związek partnerski w postrzeganiu ogólnym oparty jest o nieformalne zasady współżycia społecznego i często odnosi się do związków dwojga ludzi tej samej płci, podczas gdy konkubinat jest zazwyczaj postrzegany jako związek kobiety i mężczyzny.

Zaznaczyć należy, że w literze prawa za konkubinat uznane są również małżeństwa. Nie, to nie przypadek. Chodzi o małżeństwa wyznaniowe, nieuznawane przez prawo cywilne.

Prawa partnerów żyjących w konkubinacie.

Jak wyżej wspomniałem polskie prawo nie zawiera przepisów dotyczących życia w związku nieformalnym. To jednak nie znaczy, że osoby żyjące w takich związkach są pozbawione praw takich jak np: możliwość uzyskania informacji medycznych o drugiej osobie. Ta sytuacja ma miejsce, gdy konkubent trafi do szpitala i nie zastrzeże, żeby nie informować drugiej osoby o swoim stanie zdrowia. Poza tym konkubenci nie są objęcie specjalnymi uprawnieniami gwarantowanymi przez prawo. Nawet jeżeli  wychowują wspólne dzieci, prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Wtedy również w ujęciu prawnym są traktowani jak odrębnie żyjące jednostki.

• wspólne rozliczenie podatku dochodowego, bo nie łączą ich w żaden sposób wzajemne zobowiązania podatkowe,
• czy z programów mieszkaniowych.

W konkubinacie nie uwzględnia się partnera w porządku dziedziczenia ustawowego. Oznacza to, że może odziedziczyć majątek tylko w przypadku spisania przez zmarłego testamentu. Jeśli partner spisze testament, konkubent musi uiścić podatek od spadku, ponieważ nie korzysta z ulg przysługujących małżonkom.

Prawo do renty rodzinnej, emerytury i dziedziczenie majątku w konkubinacie.

Życie w konkubinacie daje w pewnym rozumieniu większą swobodę i niezależność. Jednak w świetle prawa, to akt małżeństwa oferuje szereg praw, które dotyczą wspólnych spraw partnerów i chronią ich interesy, np. w kwestii dziedziczenia.

W przypadku konkubinatu nieistotne jest wspólne ponoszenie kosztów utrzymania, czy mowa o czasie trwania związku. Konkubenci w momencie dziedziczenia traktowani są jak odrębne jednostki. Nie mają prawa do dziedziczenia emerytury, czy nieruchomości, dlatego warto się zabezpieczyć.

Co warto zrobić w czasie trwania związku nieformalnego, żeby zabezpieczyć swojego partnera:

• prowadzić dwa oddzielne rachunki w banku,
• koniecznie trzeba uregulować prawa związane z nieruchomościami,
• wszystkie cenne posiadane przedmioty uregulować prawnymi umowami. Rzeczy osobiste kupować na indywidualny rachunek.
• zakupić ubezpieczenie na życie,
• sprawdzić, kto z bliskich będzie dziedziczył spadek i jaka będzie to cześć ,
• przygotować testament notarialny, w którym ustala się dziedziczenie w konkubinacie,

Rozwiązanie konkubinatu i kwestie majątkowe.

Rozwiązanie konkubinatu, mimo że nie jest on związkiem formalnym, bywa skomplikowane, przez wzgląd na podział majątku. Podejmowanie ważnych decyzji majątkowych kiedy konkubinat sie rozpadł to nie jest właściwy moment na zabezpieczenie.

W przeciwieństwie do związku małżeńskiego, (gdzie obowiązuje wspólność ustawowa) w konkubinacie partnerzy nie mają wspólnego majątku. Każdy z nich zachowuje prawa do swoich własnych dóbr.

Po zakończeniu konkubinatu, partnerzy muszą rozliczyć się z majątkiem, który nabyli wspólnie. W takim przypadku obowiązują ogólne przepisy kodeksu cywilnego dotyczące współwłasności.

W praktyce oznacza to, że obie strony muszą podjąć decyzje dotyczące dalszego korzystania z przedmiotów nabytych wspólnie. Możliwe jest również zniesienie współwłasności, na przykład poprzez spłatę drugiego współwłaściciela.

Rozliczenie w nieformalnym związku – konkubinat, a wymaganie zwrotu nakładów zainwestowanych w majątek partnera.

Jeśli jedna osoba pozostająca w konkubinacie przez lata wspólnego życia wnosiła nakłady na majątek drugiej osoby, może domagać się ich zwrotu po zakończeniu związku. W praktyce oznacza to, że partner może dochodzić roszczeń zarówno co do zasady, jak i co do wysokości należności. Ważne jest jednak, aby wykazać, że istnieją podstawy do takiego roszczenia i określić wartość inwestycji.

Konkubinat – nieatrakcyjny z punktu widzenia prawa.

W świetle powyższych informacji, konkubinat może być atrakcyjny dla osób, które szukają większej swobody i niezależności w nieformalnym związku. Jednak w Polsce, z punktu widzenia prawa wciąż nie jest to atrakcyjna forma. Życie w konkubinacie niesie ze sobą pewne ryzyka i brak ochrony prawnej w wielu kwestiach.

Związek małżeński oferuje szereg praw, które chronią interesy partnerów w różnych aspektach życia, takich jak: podatki, dziedziczenie ustawowe czy podział majątku. Warto więc dokładnie rozważyć, jakie są potrzeby i oczekiwania w związku przed podjęciem decyzji o formie konkubinatu.