Wierzyciel i dłużnik na drodze sądowej – czyli czym jest skarga pauliańska?

Spis treści:

1. Skarga pauliańska – tylko termin prawny czy narzędzie.
2. Dlaczego poprawne sformułowanie skargi pauliańskiej jest ważne?
3. Najczęstsze błędy w formułowaniu skargi pauliańskiej.
4. Skarga pauliańska w praktyce – elementy prawidłowej skargi pauliańskiej.
5. Zabezpiecz roszczenia.

Odzyskiwanie długów zazwyczaj pochłania mnóstwo, czasu pieniędzy i nerwów. Egzekucja komornicza to ostatni etap, który nie zawsze wystarczy. Wiadomo powszechnie, że kiedy dłużnik stał się niewypłacalny, niewypłacalny w wyższym stopniu lub utrudnione jest egzekwowanie wierzytelności wskutek określonej czynności prawnej, to często działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wierzyciel może wytoczyć przeciwko niemu pozew, czyli tzw. skargę pauliańską. Ona określi, że czynność prawna dłużnika jest bezskuteczna. 

Skarga pauliańska – tylko termin prawny czy narzędzie?

Zacznę od tego, że skarga paulińska jest faktycznym narzędziem stosowanym w prawie. Jest regulowana przepisami Kodeksu cywilnego, artykuły od 527 do 534.

Na czym polega skarga pauliańska?

W skrócie gwarantuje ona ochronę wierzyciela w momencie niewypłacalności dłużnika oraz gdy ten nie wykaże majątku dłużnika.
Skarga paulińska pozwala na uznanie w sądzie bezskuteczności, kiedy dłużnik dokonał czynności prawnej w stosunku do wierzyciela ze świadomością pokrzywdzenia go.

Kiedy można złożyć skargę pauliańską?

Żeby wierzyciel mógł złożyć skargę pauliańską muszą zaistnieć odpowiednie okoliczności i warunki do spełnienia:

1. Dłużnik działał ze świadomością i w sposób zamierzony zaszkodził wierzycielowi
2. Skutkiem zamierzonej czynności prawnej było pokrzywdzenie wierzyciela, gdyż uczyniła dłużnika niewypłacalnym albo w wyższym stopniu niewypłacalnym.
3. Dłużnik musiał dokonać jakiejś czynności prawnej np. sprzedał swoją nieruchomość.
4. Najpóźniej w dacie dokonania tej czynności prawnej, do której ma odnosić się skarga, dłużnik przewidywał, że może mieć wierzycieli.
5. Skutkiem czynności prawnej, której dokonał dłużnik  jest działanie z osobą trzecią, która uzyskała korzyść majątkową.
6. Osoba trzecia wiedziała, że dłużnik działa z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela lub przy zachowaniu należytej staranności  mogła dowiedzieć się o tym. Wierzyciel ma prawo żądać uznania bezskuteczności czynności prawnej wyłącznie kiedy osoba trzecia wiedziała o zamiarze dłużnika.

Dlaczego poprawne sformułowanie skargi pauliańskiej jest ważne?

Wiele osób ma kłopoty z poprawnym sformułowaniem treści żądania skargi pauliańskiej. A przecież jej dokładne i prawidłowe formułowanie przez prawnika waży na wygraniu sprawy.

Na to konkretnie wskazuje wyrok Sądu Najwyższego z 16 września 2021 r., V CSKP 108/21. Błędy przy formułowaniu petitum skargi pauliańskiej mogą kosztować wierzyciela przegranie sprawy, mimo, że sprawa była „nie do przegrania”. Dlatego skarga pauliańska wymaga działania przy zachowaniu staranności.

Najczęstsze błędy w formułowaniu skargi pauliańskiej.

Wskażę w zasadzie dwie ścieżki, na które trzeba zwrócić uwagę:

Błąd 1: Od dawna  podnoszono w orzecznictwie SN, że instytucja skargi pauliańskiej znajduje zastosowanie tylko wtedy, kiedy, wierzytelność przysługująca pokrzywdzonemu względem dłużnika jest realna i konkretnie wskazana.

W orzecznictwie SN zwracano też uwagę, że następstwem wyroku uwzględniającego skargę pauliańską może być  brak ochrony nieoznaczonych praw powoda, a konkretna wierzytelność wynikać będzie z określonego stosunku prawnego.

To stanowi przedmiot żądania i jednocześnie przedmiot rozstrzygnięcia sądowego. Powód może bowiem domagać się uznania oszukańczej czynności za bezskuteczną tylko co do niektórych przysługujących mu wobec dłużnika wierzytelności.

W konsekwencji takiego stanowiska pojawiło się orzecznictwo SN, które wskazuje na obowiązek powoda do wskazania w skardze paulińskiej, które konkretnie z jego wierzytelności mają podlegać ochronie.

Błąd 2 odnosi się do formułowania żądania powództwa. Co za tym stoi SN wskazał, że z przepisu art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. wynika, że w pozwie powinno znajdować się dokładnie określone żądanie, a norma ta zgadza sie z art. 321 § 1 k.p.c., który zakazuje sądowi wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, oraz zasądzać ponad żądanie.

Możliwe jest też, że nie do wszystkich wierzytelności powoda zachodzić będą przesłanki uznania czynności prawnej za bezskuteczną. Sąd ma za zadanie ocenę zasadności powództwa, w tym np. ocena niewypłacalności dłużnika i pokrzywdzenia wierzyciela.

Ocena jest niemożliwa bez wcześniejszego dokładnego oznaczenia wierzytelności. To natomiast jest niewykonalne przez sąd, bo naruszałoby zasadę równości stron i było jednoznaczne z wkroczeniem sądu do nadawania kształtu treści powództwa.

Należy więc ściśle określić żądanie skargi pauliańskiej i od strony podmiotu, jak też przedmiotu, w taki sposób, aby nie powstały wątpliwości, co jest przedmiotem postępowania i przeciwko komu powód rości sobie prawa. Wskazanie tych elementów powinno nastąpić w żądaniu pozwu.

Skarga pauliańska w praktyce – elementy prawidłowej skargi pauliańskiej.

Jeśli złożenie skargi pauliańskiej jest planowane, to dobrze jest upewnić się o tym, czy pełnomocnik tworzący pismo jest na bieżąco z najnowszym orzecznictwem SN. Co powinno znaleźć się skardze:

• Określenie właściwość sądu – na podstawie miejsca zamieszkania pozwanego.
• Określenie pozwanego, którą jest osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela. Nie pozywa się dłużnika.
• Wskazanie wartości przedmiotu sporu. Wartość określona jest przez wartość wierzytelności, a nie przez wartość zbytego aktywa poprzez czynność prawną, jakiej dotyczy skarga pauliańska.
• Opłata – zależna jest od wartości przedmiotu sporu. Jeśli wartość sporu jest niższa niż 20 000 zł- ustala się ją indywidualnie. Dla spraw o wyższej wartości – to  5% wartości wierzytelności.
• Określenie precyzyjnie, która czynność prawna, ma być uznana za bezskuteczną. Więc: podanie jej rodzaju, daty dokonania, stron, formy, istotnej treści, danych osobowych notariusza, nazwy jego kancelarii i repertorium, jeśli dotyczy.
• Określenie żądania, czyli nic innego jak uznanie czynności za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela. Nie dotyczy unieważnienia umowy, czy ogólnego ustalenia bezskuteczności czynności prawnej. Zawsze należy podać w stosunku do kogo ma być ustalona bezskuteczność. Żądnie egzekucji dłużnika jest tu wyłączone.
• Uzasadnienie pozwu, które musi opierać się o przesłanki z art. 527 k.c.
• Wniosek o zabezpieczenie roszczenia pauliańskiego. To nic innego jak zakaz zbywania lub obciążania przedmiotu.

Zabezpiecz roszczenia.

Na koniec tylko zasygnalizuję kwestię. Wierzyciel, który wskutek czynności prawnej dłużnika został oszukany powinien nie tylko skorzystać ze skargi pauliańskiej. Powinien też zabezpieczyć swoje uprawnienia.

Jednym ze sposobów jest niezwłoczne podjęcie działań służących ujawnieniu szerokiemu gronu uczestników obrotu prawnego swej wierzytelności. Najlepiej zanim dłużnik dokona zbycia swojej nieruchomość na osobę trzecią. Zabezpieczenie może nastąpić poprzez uzyskanie sądowego zakazu rozporządzania nieruchomością przez dłużnika.

Jeśli wierzyciel spóźnił się z powyższym, to wówczas powinien zadbać o uzyskanie sądowego zakazu rozporządzania nieruchomością przez osobę trzecią (czwartą i każdą kolejną).

Ujawnienie i wpisanie zakazu rozporządzania nieruchomością do księgi wieczystej, wyłącza dobrą wiarę następnych nabywców praw do niej. A to ma znaczenie w zachowaniu pierwszeństwa dla wierzyciela pauliańskiego zgodnie z art. 532 k.c.